آسیب‏شناسی تربیت دینی جوانان
اشاره: این روزها در بسیاری از محافل و مجالس صحبت از این می‏شود که نسل جوان ما از دین گریزان شده و نسبت به ظواهر و شعائر دینی بی‏اعتنا گشته‏اند. تحلیل و شناخت دلایل و زمینه‏های پدیده دین‏گریزی جوانان، بر فرض درستی آن، نیازمند کار جدّی در حوزه‏های مختلف است، که امیدواریم با همّت پژوهشگران حوزه و دانشگاه صورت گیرد.
آنچه در پی می‏آید خلاصه سخنرانی و پرسش و پاسخ آقای دکتر گلزاری است که در «کانون گفتمان دینی» حوزه علمیه قم صورت گرفته است. امیدواریم که درج این مطلب فتح بابی باشد برای بحث و بررسی در این زمینه.
گرایش دنیای معاصر به دین در آستانه ورود به قرن بیستم، خیلی زیاد شده است. در کتاب‏های مربوط به تاریخچه برخورد روان‏شناسی با دین، سه مقطع را می‏بینیم. استادان روان‏شناسی در طلوع علمی شدن (تجربی شدن) تقریبا در اوایل سال 1900 میلادی و در سی سال نخست آن، کسانی بودند که تحصیلات حوزوی داشتند؛ همان‏طور که پس از تأسیس دانشگاه تهران، عده‏ای از استادان آن، کسانی بودند که در حوزه تحصیل کرده بودند، مثل مرحوم فروزان‏فر، مرحوم همایی و دیگران، در آغاز روان‏شناسی و در سی‏سال نخست، کسانی مثل ویلیام جیمز، استانلی هال و... افرادی دیندار بودند که سعی کردند روان‏شناسی را با روش و متدلوژی جدید علوم تجربی در خدمت تبلیغات دینی بگیرند. مجله تربیتی دینی نوجوانان در اوایل قرن بیستم به وسیله استانلی هان ـ که مؤسس تحقیقات نوجوانی و بلوغ است ـ چاپ شد. ویلیام جیمز در سال 1902 کتاب انواع تجربه‏های مذهبی و یا تنوع تجربه‏های مذهبی را منتشر کرد که در آن تجربه‏های عرفانی و مذهبی را نقل کرده است. بخشی از این کتاب مفصل، سال‏ها قبل در ایران به نام «دین و روان» به وسیله آقای قائمی ترجمه شده است. در سی‏سال اول روان‏شناسی، خیلی از کارها و تحقیقات و رساله‏های دکترای روان‏شناسی، به تحقیقات دینی گرایش داشته است.
تقریبا سی‏سال بعد ـ یعنی 1930 تا 1960 م. ـ انکار و اعراض و روگردانی از دین در روان‏شناسی دیده می‏شود. یک استاد معروف دانشگاه و صاحب‏نظر معروفی مثل آن پُرد در سال 1950 می‏گوید:
من پنجاه کتاب روان‏شناسی درسی را در امریکا بررسی کردم، حتی یک بحث کوچک درباره مذهب، به‏عنوان یک بحث انسانی و عاطفی مطرح نشده بود.
در سی‏سال پس از آن، با ظهور و اوج رفتار گرایی که صبغه مادی‏گرایی داشته و مسایلی که کلیسا ایجاد کرده بود، روگردانی از دین، در کارهای علمیِ روان‏شناسی و علوم جدید به‏شدت دیده می‏شود و بسیاری از مجله‏های علمی روان‏شناسی دینی تعطیل می‏شوند.
دوباره از حدود سال‏های 70-60 میلادی به این طرف، شاهد این هستیم که بررسی‏های روان‏شناسانه نسبت به مسایل دینی و مذهبی زیاد می‏شود؛ به‏طوری که در سال‏های اخیر، ده‏ها مجله معتبر و ده‏ها سمپوزیوم و سمینار برگزار می‏گردد. انجمن روان‏شناسی امریکا از متخصصان دنیا می‏خواهد که در این زمینه ثبت نام بکنند. تعداد متخصصانی که عضو انجمن روان‏شناسان مسیحی بودند، تقریبا از 200 نفر در سال‏های 1993، به یکباره در سال‏های اخیر به 16000 نفر می‏رسد و ده‏ها مجله در روان‏شناسی دین فعالیت می‏کنند و درنتیجه حجم وسیعی از تحقیقات دینی را در این حوزه می‏بینید. کسانی که با اینترنت سر و کار دارند، می‏بینند که تحقیق‏های مربوط به دین در ابعاد علوم انسانی و نظری آن، خیلی زیاد شده است. این تحقیقات در سطح دنیا مطرح است.

ادامه مطلب...